HIJ HIELD DE FAKKEL BRANDENDE
5 maart jl was het precies twee en zeventig jaar geleden dat aan de Deppenbroekweg in Losser, HENK BRINKGREVE, een uit Utrecht afkomstige jongeman van 29 jaar, door een Nederlandse SS-er werd doodgeschoten.
HIJ HIELD DE FAKKEL BRANDENDE
5 maart jl was het precies twee en zeventig jaar geleden dat aan de Deppenbroekweg in Losser, HENK BRINKGREVE, een uit Utrecht afkomstige jongeman van 29 jaar, door een Nederlandse SS-er werd doodgeschoten.
Henk Brinkgreve werd op 6 juni 1915 geboren in Utrecht. Na het gymnasium ging hij in 1933 in militaire dienst bij de artillerie. Na zijn diensttijd ging hij rechten studeren in Leiden. Door de mobilisatie kwam hij in 1939 weer onder de wapenen. Na de capitulatie lukte het hem om zich via Zeeuws Vlaanderen bij terugtrekkende Belgische troepen aan te sluiten en via Cherbourg naar Engeland te ontsnappen. Daar werd Brinkgreve eerst inlichtingenofficier bij het Bureau Militaire Voorbereiding Terugkeer. Later werd hij ingedeeld bij een geheime geallieerde commando-eenheid, waarmee hij in 1942 een overval op de Britse Kanaaleilanden uitvoerde.
Jedburghteam Dudley
In 1944 werd in Engeland het BBO (Bureau Bijzondere Opdrachten) opgericht. Sommige agenten van het BBO kregen een speciale opleiding die ‘Jedburgh’ werd genoemd. Aan Jedburghkandidaten werden zeer hoge (militaire) eisen gesteld. Het doel van de Jedburghteams was het organiseren van de lokale verzetsgroepen en ze op te leiden tot een geheim leger. Henk Brinkgreve werd, na de afronding van zijn Jedburgh-opleiding, bevorderd tot majoor en werd leider van een team dat de codenaam Dudley kreeg. Het team bestond verder uit de Amerikaanse majoor John Olmsted en de Ierse sergeant John Austin.
Team Dudley werd in de nacht van 11 op 12 september 1944 in de buurt van Wierden gedropt, in de verwachting dat Nederland binnen enkele weken (na Operatie Market Garden, die een week later begon) zou worden bevrijd. Majoor Brinkgreve had een belangrijke rol in het verbinden van de lokale verzetsgroepen Knokploegen (KP), Ordedienst (OD) en Raad van verzet (RVV) tot één geheel: de Binnenlandse Strijdkrachten (BS). In een rapport van de voormalig commandant van de RVV in Overijssel uit 1956, wordt Brinkgreve zelfs de praktische aanvoerder van het verzet in Overijssel genoemd.
Na het bereiken van het zeer belangrijke eerste doel (het vormen van een ‘Secret Army’) ging het team verder met het vormen en trainen van actieve verzetsgroepen gericht op sabotage en het verzamelen van militaire inlichtingen. Zo kregen ze bijvoorbeeld het volledige (Duitse) verdedigingsplan van Zwolle te pakken, evenals dat van de IJssellinie en de versterkingen bij Deventer. Toen in november 1944 bleek dat de geallieerde opmars in Nederland stagneerde, werd besloten om majoor Olmsted naar Engeland te sturen om daar persoonlijk verslag uit te brengen van de situatie in Overijssel. Kort nadat Olmsted was vertrokken, werd sergeant Austin door de Duitsers gearresteerd en vlak voor de Bevrijding op 4 april 1945 in Hattem gefusilleerd.
Het drama op de boerderij van Rikhof
Henk Brinkgreve moest om veiligheidsredenen regelmatig van locatie veranderen. Op 5 maart 1945 bevond hij zich op een boerderij in Losser. De boerderij werd op die dag om redenen, die nooit duidelijk zijn geworden, bezocht door twee SS-ers. Brinkgreve wist de aandacht af te leiden, waardoor zijn metgezellen konden ontsnappen. Hijzelf werd doodgeschoten.
Johan Meijerink was als 12-jarige jongen (min of meer) ooggetuige van de gebeurtenissen op de boerderij van Rikhof, waarbij Henk Brinkgreve om het leven kwam. Nu woont daar aan de Deppenbroekweg 8 de familie Damhuis. De familie Meijerink woonde destijds op de boerderij naast Rikhof. De heer Meijerink, vorig jaar helaas overleden, vertelde mij in januari 2013 het volgende.
“Ik stond met mijn vader buiten. Twee SS-ers kwamen het pad af naar onze boerderij. Ze vroegen naar Rikhof. Mijn vader wilde ze verwijzen naar Rikhof in Overdinkel, maar die moesten ze niet hebben. Dus wees hij naar de boerderij van de buurman, die iedereen eigenlijk alleen maar kende als ‘Tuut Jan’. De SS-ers waren volgens mij niet op illegalen uit en ook niet op eten. Wat ze wel kwamen doen? Misschien dachten ze wel dat er clandestien geslacht werd.
In de boerderij van Rikhof was Brinkgreve met twee helpsters bezig met ‘illegale’ zaken. (Maar dat was bij ons natuurlijk niet bekend, wel zagen we er wel eens mannen in blauwe overalls). Er stond niemand op de uitkijk dus konden de SS-ers onopgemerkt bij de boerderij komen. Binnengekomen is kennelijk paniek ontstaan. Brinkgreve en ook de dames probeerden weg te komen. Brinkgreve is achter de boerderij in gevecht geraakt met de SS-ers, maar kon tegen de twee mannen niet op.
Toen de ene SS-er achter Tuut Jan aan ging zag Brinkgreve kennelijk mogelijkheden om zijn tegenstander te overmeesteren. Hij ging (ongewapend) in gevecht met de achtergebleven SS-er, maar het lukte hem niet om zijn tegenstander uit te schakelen. Omdat de ene SS-er in de gaten had gekregen dat hij Tuut Jan niet te pakken kon krijgen kwam hij terug op het hulpgeroep van zijn collega en schoot Brinkgreve van dichtbij neer.
De dames die bij Brinkgreve waren zijn op de fiets ontkomen, elk in een andere richting. De boerderij van Rikhof bleef nog tien dagen bewaakt door Duitse soldaten.”
De moordenaar van Henk Brinkgreve
In een aanhangsel bij een proces-verbaal van een verhoor in juli 1946 van H.E.R. Sasse, Sturmscharführer bij de S.D. in Enschede, wordt vermeld dat ‘op 5 Maart 1945, zekere Majoor Brinkgreve, op een boerderij te Losser, door zekere L.J. Dissevelt werd doodgeschoten’.
Deze Leendert Dissevelt was adjudant geweest van NSB-leider Anton Mussert en tijdens de oorlog toegetreden tot de Germaanse SS. Dissevelt werd op 12 mei 1949 door het Bijzonder Gerechtshof in Arnhem bij verstek veroordeeld tot 20 jaar gevangenisstraf. Dissevelt heeft zich aan berechting onttrokken door (na 1946) naar Duitsland te vluchten, waar hij in 1956 de Duitse nationaliteit kreeg.
De (her)begrafenis
Henk Brinkgreve werd op 9 maart 1945 begraven op de Algemene Begraafplaats aan de huidige Bookholtlaan in Losser. In het grafregister werd aangetekend ‘Overleden op 5 maart 1945: Onbekend manspersoon, oud ongeveer 23 jaar. (Doodgeschoten bij Rikhof in de Zoeker door SS man)’. Met potlood is er later bijgeschreven: ‘opgegraven en herbegraven in Enschede’. Die herbegraving vond plaats op 12 juni 1945.
Henk Brinkgreve werd in 1946 postuum benoemd tot ridder Militaire Willems Orde 4e klasse, de hoogste Nederlandse militaire onderscheiding.
Op het graf in Enschede werd een door broer Geurt vervaardigd bronzen beeld van een fakkeldrager geplaatst. Het beeld werd in 2010 gestolen. De familie Brinkgreve heeft een nieuw monument laten maken en de overgebleven sokkel kreeg op 5 maart 2013, met medewerking van de familie Damhuis en hulp van de Historische Kring Losser (HKL), een plek bij de boerderij (Deppenbroekweg 8, Losser) waar Henk Brinkgreve op 5 maart 1945 het leven verloor. Op de sokkel staat o.a. de tekst: HIJ HIELD DE FAKKEL BRANDENDE.
