Hoe kan één rechtszaak het totale klimaatbeleid bepalen?? 

En hoe kan de politiek buiten spel worden gezet??

De stichting Urgenda (opgericht door mevr. Minnesma en dhr. Rotmans) is -mede optredend namens 886 andere personen- een zaak gestart tegen de Staat der Nederlanden om rechtsbescherming te vragen aan de rechter voor de risico’s van klimaatverandering. Urgenda heeft deze zaak uiteindelijk gewonnen. Overigens een uitspraak door een rechtbank die zelf aangaf niet te beschikken over deskundigheid op het terrein van de lastige en veelomvattende klimaat-technische vragen die aan de orde waren in dit geschil. Daarom alleen al kun je in twijfel trekken of de rechtszaal de juiste plek is om doeleinden van klimaatbeleid vast te stellen. (Wat meer juridisch: Ik las dat de rechtbank in de zaak Urgenda in plaats van een bevel, ook een verklaring voor recht had kunnen geven. Daarmee stelt de rechtbank wél vast dat er sprake is van een onrechtmatige gedraging maar verplicht ze de Staat níet de situatie te veranderen.)

Maar hoe kon het zover komen. Hoe kan één rechtszaak het totale klimaatbeleid bepalen. Het is interessant daar eens in te duiken. 

Was daar niet artikel 3:305a uit het Burgerlijk Wetboek geweest, dan was dit niet mogelijk geweest. Een wet die indertijd met slechts 1 tégenstem (GPV) is aangenomen. Als iemand een stichting opricht die een “algemeen belang” dient, kan zij dat -door haar zelf geformuleerde- maatschappelijke belang via de rechter afdwingen. 

Opvallend is dat die stichting dan in principe de belangen van de gehele bevolking behartigt. Urgenda pretendeert dus ons allen te vertegenwoordigen, dus ook voor úw en mijn belangen op te komen. Maar heb ik, of mijn buurvrouw, kunnen stemmen op Urgenda? Nee dus. 

Het belang dat Urgenda behartigt is naar eigen oordeel een algemeen belang. Maar het gevolg van een zaak als Urgenda is dat álle burgers bij de zaak betrokken worden zónder hiervoor mandaat te hebben gegeven, zonder zich vertegenwoordigd te voelen door deze stichting. 

Is Urgenda wel voldoende representatief? Ook dát moet van de wet en het is vreemd dat de Staat hier geen gebruik van heeft gemaakt in haar verweer.

Hoe dan ook, het resultaat is dat het politieke debat wordt verplaatst naar de rechtszaal en het een juridische kwestie wordt. 

Urgenda kan niet door medeburgers ter verantwoording voor haar handelen worden geroepen, maar ál die medeburgers moeten de gevolgen van deze rechtszaak wel accepteren, nl. dat de staat op relatief korte termijn zorg moet dragen voor een door de rechter bepaald ‘strenger’ klimaatbeleid met alle gevolgen van dien. Denk daarbij aan het stikstofbeleid en de gevolgen voor boeren en bouw. Maar ook aan alles wat nog komen gaat.

Dat is heel merkwaardig en het is ook bijzonder dat er zo weinig kritische geluiden zijn. En áls die er al zijn worden ze al snel aan de kant geschoven. Merkwaardig ook dat de Tweede Kamer dit zo klakkeloos lijkt te accepteren. Want dit heeft men vast niet voor ogen gehad met de vaststelling van dit wetsartikel indertijd. 

Of is het wel gemakkelijk deze uitspraak. De politiek hoeft zich niet te verantwoorden en kan alle kritiek afwentelen, want de rechter heeft immers de opdracht gegeven dat deze verstrekkende klimaatdoelen uitgevoerd moeten worden. 

Ik hoop toch van niet. We mogen toch minder volgzaamheid verwachten en meer gezond verstand. We mogen toch meer verzet verwachten tegen deze inbreuk op de democratie. 

Maar denk ook hier eens aan! Iederéén kan dus zo’n beweging of stichting oprichten die zegt het algemeen belang te dienen.

Dus óók een opening voor de tegenstanders van deze uitspraak en de maatregelen die hieruit voortvloeien. Denk daarbij aan de vissers of boeren. Zij kunnen zich ook beroepen op het algemeen belang.

De conclusie is dat de rechters, mede door deze door de Tweede Kamer zelf ingestelde wet, op de stoel van de politiek gaan zitten. En dát moet niemand willen! 

Lies ter Haar

Losser 17 januari 2019

Bronnen o.a.:

Publicaties en interviews van Jos Teunissen (hoogleraar Staats- en Bestuursrecht)

De Masterthesis “De Zaak Urgenda en de Dynamiek in de Trias Politica” Rechtsgeleerdheid  Recht en Maatschappij van Beelaerts van Blokland Tilburg University 20 mei 2018 

Websites: Urgenda / Rechtspraak /